BEYİN DEPREMİ/EROZYONU

GERÇEKLER

•Tarihsel olarak ülkeler arasındaki savaşlar TOPRAK ve DOÄžAL KAYNAKLARI ele geçirmek amacıyla çıkmıştır. Şimdiki yeni doğan savaş, teknoloji ve onun kontrolu savaşıdır. Gelecek nesiller için yeni tehlike BEYİN GÖÇÜDÜR. (Shimon Perez)

.III Dünya ülkelerinin gelişmesi uluslar arası bir sorun kabul edilmediği sürece beyin göçü uluslar arası organizasyonların arasında sorun olmaya devam edecektir. (Zahlan)

• Dünya ülkelerinde beyin göçü gerçek ve onlara maliyeti çok yüksektir.

•Toplumun en değerli varlığı olan yetişmiş/kalifiye insan sermayesini/beyin gücünü kaybetmemeliyiz.

•Ülkemizde iç ve dış beyin göçü her geçen gün artıyor ve kötüleşiyor.

•Ülkeler arası gelişmişlik uçurumu artıyor.

•Beyin göçünün sonucu olarak dualistik dünya ekonomisi gelişiyor. Bu ekonomide bir kısım ülkeler teknolojik, ileri, endüstrileşmiş, gelişmiş zengin ülke olurken, diğer ülkeler çok fakir tarım ekonomisine dayalı ülke olmaktadır.

•Profesyonel zenginlik ve çalışma koşulları gelişmiş ülkeleri daima çekici yapmaktadır.

“Bu araştırma en fazla beyin göçü veren Hindistan’ın deneyimleri ve Hindistan İnsan Kaynakları Geliştirme Bakanlığı ve Ulusal Bilgi Merkezinin bu konudaki raporları ile Birleşmiş Milletlerin (UN) ilgili kurumlarının (UNESCO, UN Genel Sekreterliği Uluslar Arası Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümü, UN Eğitim ve Araştırma Enstitüsü, UNITAR, UNCTAD, Uluslar Arası Çalışma Örgütü (İLO), Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) araştırmalarından yararlanılmıştır”

 TÜRKİYE’NİN BEYİN GÖÇÜ GERÇEKLERİ

En fazla beyin göçü veren 34 ülke içinde 24. sıradayız.

Türkiye iyi yetişmiş beyinlerinin yaklaşık %60’ını kaybediyor.

Tübitak Bursiyerlerinin dönmeme oranı %21.

Yurt dışında 50 bin öğrencimiz bulunuyor.

Üniversite öğrencilerinin %80’i geleceğini yurt dışında görüyor.

Yurt dışına gitmek isteyen öğrencilerin %20’sini geri dönmek istemiyor.

Yurt dışından vatana dönenler mutlu değiller.

Yurt dışında ortalama yıllık üniversite maliyeti 20 bin $

Yurt dışındaki 50 bin öğrencinin 30 bininin 5 yıllık eğitim sonunda (Doktora veya Lisans+Master)dönmeme/beyin göçünün maliyeti 3 milyar $.

Bu para gelişmiş ülkelere karşılıksız hibe edilmektedir.

BEYİN GÖÇÜNÜN TANIMI

Beyin göçü, iyi eğitim görmüş, düşünen, üreten, kalifiye/nitelikli/seçkin/profesyonel işgücünün araştırma yapmak veya çalışmak amacıyla en verimli oldukları dönemde bir başka ülkeye gidip geri dönmemeleridir.

Bir toplumun refah düzeyi bilim ve teknoloji üretmesiyle artar. Bilim ve teknoloji ise ancak seçkin beyinlerle gerçekleştirilebilir. Beyin gücü yüksek olan toplumlar, refah seviyesine ulaşabilirler.

Gelişmiş ülkelerde eğitim ülkenin ihtiyaçları ve gelişmişlik düzeyine göre şekillenmiştir. Bu ülke ihtiyaçlarına göre donanım alan kişiler, kendi ülkelerindeki teknolojinin çok ötesinde ve üzerinde eğitim, bilgi ve beceri kazanarak bu niteliklerini kendi ülkelerinde kullanama-yacaklarını anlayarak geri dönmemektedirler. Dönenlerde ülkelerinde ihtiyaç duyulan işgücü nitelikleri ile uyuşmadıklarından boşa çıkmaktadırlar.

a) Politik problemler,

b) Ekonomik problemler,

c) Psiko-sosyal problemler,

d) Akademik problemler,

e) Eğitimsel problemler,

g) Yaşam şartları,

h) Çalışma koşulları.

f) Kişisel motivasyon,

BEYİN GÖÇÜ/AKIŞININ SINIFLANDIRILMASI

a)     Beyin Bolluğu/Taşması/Saçılması: Fazla üretip/arz edip, az kullanmadan/talepten kaynaklanır. Bazı beyinler atıl/fazla kalabilirler. Bu gelişmekte olan ülke/az gelişmiş ülke‘deki plansız ve ucuz eğitimden kaynaklanır, eğitimli işsizlerin birikimine neden olur; böylece, artan nitelikli işsiz işgücü yaratılır. Bu fazla beyin gücü her tarafa saçılır ve yabancı ülkeler tarafından absorbe edilir. Buna beyin taşması/saçınımı denir. Örneğin Latin Amerika’da 600.000 Üniversite mezununun %25’i üretken olarak iş hayatında istihdam edilebilir. Gerçekte eğitimli işsiz gençlik problemi gelişmekte olan tüm ülkelerin sorunu olup beyin bolluğunun kaynağı olarak özellikle Kolombia, Çin, Hindistan, İran, Nijerya, Pakistan, Filipinler, G.Kore, Türkiye vs’de görülmektedir.

Beyin fazlası/kullanılmayan beyin güçü fazla üretim ve düşük istihdam yaratma dışında şu sebeplerden de oluşabilir. Beyinlerin optimum kullanabileceği uygun iş bulamaması ve mevcut iş gücünün olan iş için gerekli yüksek standart, mükemmellik ve eğitimde yeterli deneyim/kifayete sahip olmamasıdır. Beyin fazlası mutlak ve nispi olarak yorumlanabilir. Sayısal olarak beyin üretimi fazlası olabilir veya beyinler mevcut işler için çok iyi olmayabilir. Böylece beyin gücü mevcut ekonomide kullanılmayabilir. Beyin taşması fazla zararlı değildir atıl kapasitenin değerlendirilmesi olarak düşünülebilir. Genel işsizlik problemine yardımcı olarak görülebilmektedir.

b) Beyin İhracı: Beyin ihraç eden ülke bunun karşılığını sürekli bir şekilde alırsa gönderen ülke için ihracat kabul edilir. Ödeme birkaç yılda gönderen ülkeye havale şeklinde geri gelir. Beyin gücünün pazar bedeli sadece özel maliyeti içerir fakat sosyal maliyeti çoğunlukla yansıtmaz. Beyin gücü ihracı genellikle geçici süreli olmaktadır ve her iki taraf içinde cazip olmalıdır.

c).Beyin Değişimi: Bilim adamı, araştırmacı ve öğrencilerin az gelişmişler ve gelişmişler veya az gelişmişler arasında karşılıklı bilgi, beceri ve eğitim alanlarında değişimine denir. Bu geçici bir durum olup, beyin kayıpları kazanımlarla dengelenir. Uluslar arası beyin değiş tokuşu yeni bir olay olmayıp, uluslar arası işbirliği, fikir yayma ve özel bilgilerin toplum yararına dönüştürülmesinde kullanılır. Beyin değişimi küresel refaha yol açar.

d).Kalıcı/Kati Beyin Göçü: Az gelişmiş/gelişmekte olan ülkelerin en iyi yetişmiş en akıllı beyinlerinin geri dönmemek şartıyla gelişmiş ülkelere göçüne denir. Kıt ve hayati bu kaynaklar en verimli dönemlerinde kaybedilir. Bu bir kalıcı göçtür. Bakteriologist, biokimyacılar, mühendisler, sistem analistleri, kimyacılar ve fizikçiler bu grupta çoğunluktadır. Bu gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere karşılıksız hibesidir.

BEYİN GÖÇÜNÜN BÜYÜKLÜÄžÜ VE YÖNÜ

BEYİN GÖÇÜNÜN NEDENLERİ

Kalifiye ve iyi eğitimli bilimsel ve teknik işgücünün göç sebeplerinin analizinde ulusal ve uluslar arası ilişkilerin/etkilerin göz önünde bulundurulması gerekir. Beyin göçü sebepleri iki kutuplu bir modelle analiz edilebilmektedir. Bu modelde göç alan ülkenin ÇEKİCİ ve göç veren ülkenin İTİCİ tarafları vardır.

Göç veren ülkelerin baskıcı özellikleri olurken, çekici faktörlerin başında ise göç alan ülkelerin imkan ve fırsatları gelir. Beyin göçünde itici ve çekici faktörlerin objektif ve subjektif nedenleri olabilmektedir. Objektif faktörler kararları direk etkileyebilmektedir. Örneğin ülkede gerçekçi işgücü politikası olmaması, yabancı eğitimin prestij yaratmaması gibi. Objektif sebepler ülkenin ulaşımı/kontrolu dışındadır, genellikle ülkenin karekteri ile ilgilidir. Örneğin bilimsel gelenek yokluğu gibi. Bu faktörler belirli zaman ve yer/mekan içinde değerlendirilmelidir. Bazı itici ve çekici faktörler genel olup göç etmek isteyenin arzusuna bağlı değildir. Örneğin yabancı eğitimin prestiji, yaşam standardı vs. Bazı itici ve çekici faktörler ise göç edenin istek ve arzusuna bağlı olabilmektedir. Örneğin mesleğinde dünyada en iyilerle tanışma ve çalışma isteği ve teması vs. gibi.

ITİCİ KUVVETLER: İtici güçlere etki eden faktörler 4 grupta toplanabilir. Politik faktörler, çalışma ortamı ve kariyer ilerletme, yüksek eğitim sistemi ve ekonomik gelişme ile ilgili teknolojik politikalardır. Bu faktörler ülkeden ülkeye oldukça değişir, genelleştirmek mümkün değildir.

Politik baskılar, insan hakları ihlali olağan sorunlardır. Atama ve yükseltmelerde ayrımcılık ve seyahat fırsatı azlığı yine genel sorunlardandır. Akademik ve profesyonel atamalar için güvenlik soruşturmaları gerekliliği, artist ve yazarların ulusal derneklere/sivil toplum örgütlerine üyeliğinin kısıtlanması, mesleki birliklerin/oda/sendika politik kontrolu olması, yolsuzluklar vs yenilikci gençlerin bu kurumlardan uzaklaşmasına neden olmaktadır. Böylece profesyonel birliklerin ve etkin bilim enstitülerinin gelişmesi yavaşlamaktadır.

Gelişen ülkelerin eğitim sistemleri gençleri dışarıya itmede canlandırıcı/katizör rol oynamaktadır. Bir çok eğitim programı gelişmiş ülkelerin ihtiyaç duyduğu teknik ve bilimsel işgücü yaratmaktadır. Bu ihtiyaçlar batıda modellenmekte olup ve gelişmekte olan ülkelere yayılmaktadır. Eğitim sistemleri yerel problemlerin ve değerlerin çözümüne yönelik olmayıp, batının ihtiyaçlarına göredir. Kalite ve ilgi eğitim programlarının ana kriteri ve amacı değildir. Araştırma ve lisans üstü çalışma zayıflığı mevcut sistemin korunmasına yardım etmektedir. Daha etkin ve uygun eğitim malzemesi kullanımı, fikir üretimi ve kaliteli mezun yetiştirme prosesi sınırlı kalmaktadır. III Dünya ülkeleri eğitim ve gelecek eğiticileri için yoğun bir şekilde hala dışa bağımlıdır. Yabancı ülkelerde uzmanlaşma başkalarının ihtiyaçlarına hizmet etmekten öte geçememektedir. Ülkelerine geri dönen profesyonellere öğrendiklerini öğretme ve araştırma için zaman, kaynak ve profesyonel olanaklar verilmemektedir. Geri dönenler toplum ve ülke ile uyum sağlayamamaktadırlar. Bunlar sistem içinde kapana kapanmış hissederler, sisteme uyum ve değiştirme kişisel kontrolları dışındadır. Bu kişilere genellikle marjinal bilimsel görevler verilmektedir.

İnsan kaynaklarının üretken ekonomik faaliyetlere kullanılması ülkenin teknoloji politikasına bağlıdır. III Dünya ülkelerinde ulusal teknoloji kapasiteleri ve dışarıdan teknoloji transferi çok kompleks ve politik ekonomi ile bütünleşmiştir. Ulusal kurumları genellikle by-pass yapan metotlar en uygun ve karlı olanlardır. Kompleks projeleri tasarlama ve uygulamada yabancı firma ve finans kurumları emre her zaman amadedir. Bundan elde edilecek büyük mükafatlar/karlar sık sık çok az bir kesim için temsilcilik ve distribütörlük olarak hizmet vermektir. Bu konuda politik değişim ekonomik verim ve teknolojik performansı artırma yönünde olmalıdır. Gelişme için III Dünya ülkelerinde bir diğer engelde ulusal bilimsel ve teknolojik iş gücünü ekonomik yapı içinde verimli ve uygun metotlarla bütünleştirememektir.

ÇEKİCİ KUVVETLER: Profesyonelleri çeken kuvvetler seçimlidir. Ekonomik, mesleki, eğitimsel, akademik vs bir çok motivasyon bulunmaktadır. Çekim kişinin istenen başarı ve yeterliliğe sahip olmasına bağlıdır. Çekim kuvvetleri iyi ücret, iyi kariyer fırsatlı istihdam ile desteklenir. Yüksek yaşam standardı, bilimsel mükemmeliyet, sosyal demokrasi, yükselme olanağı çekimi artırır. Tüm beyin gücü alan ülkeler gelişmiş, insan hakları, sosyal adalet, entelektüel özellik ve birikime sahip ülkelerdir. Çocuklara uygun eğitim fırsatları sağlanır. Göçmenlere iyi davranan, tam vatandaşlık hakları veren ekonomik ve politik haklar sağlayan ülkelerde yaşam ve kariyer kurmak III. Dünya vatandaşları için çok önemli bir çekimdir.

Çekici ve itici faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilirler:

 ÜLKELER ARASINDA BEYİN GÖÇÜNE SEBEP OLAN FARKLI NOKTALAR

 DÖNME YA DA DÖNMEME KARARI

Beyin göçü ve ülkeye geri dönüş sebepleri çok kompleks, zamanla, bulunulan ülke ve uzmanlık alanı ile değişebilir. Bu sebepler geniş tabanlı anketler ve araştırmalar ile daha iyi anlaşılabilir ve dışa göç azaltılabilir. Dışa gidişin kötü etkileri siyasi istikrar, ekonomik büyüme, eğitim sisteminin rasyonelleşmesi, işgücü planlaması, araştırma-geliştirmenin teşviki vs ile sınırlandırılabilir. Nitelikli kişilerin kendi ülkelerinin gelişmesi için bölgesel girişimler teşvik edilmelidir. Nitelikli kişilerin dış göçü gelişmemişlik ve uluslar arası gelir ve servet dağılımı farklılıklarının bir yansımasıdır. Dışarıda çalışılıp geri dönülürse bu göç veren ülke için hem nitelik kazanma hem de belli bir parasal birikimi geri getirme açısından kazanç sayılabilir. Ancak yurt dışında çalışanlar döviz kaynağı olarak görülmemelidir. Yurt dışındaki profesyonelle devletin ilişkisi artıkça, geri dönme o derece artmaktadır. Yurt dışındaki öğrenci ve çalışanlarla sıkı temas ve değişim programları bunların vatanlarıyla olan bağlarını artıracaktır. Bu kişilerin orada vatanları için lobi faaliyetlerinde bulunmalarına yardımcı olacaktır. Yurt dışındaki öğrenci ve çalışan profesyonellerin işgücü kaydı mutlaka elcilikler/ateşelikler tarafından tutulup bunlara yılda en az birkaç kez mektup ve/veya internet ile ulaşılmalıdır. Ülkenin potansiyeli ve durumu hakkında bilgiler ulaştırılmalıdır ve onlara değer verildiği hissettirilmelidir. Geri dönüşü gönüllü hale getirmek için ülkenin politikacı ve yöneticilerinin performansının ülkenin gelişmesi yönünde olmalı ve toleransının olması gerekir. UNDP bu açıdan TOKTEN (Transfer of Knowledge Through Expatriate Nationals) projesiyle yurt dışındaki uzmanların kendi vatanlarına kısa süreli ziyaretlerini mali olarak desteklemekte ve geri dönüşü sağlamaya çalışmaktadır.

Yurtdışı eğitimli profesyonellerin geri döndüklerinde gelir seviyeleri oldukça iyi olmasına rağmen en önemli üzüntü/ısdırapları ücret olmayıp çalışma şartlarıdır. Bu kişiler çalışma koşullarının yetersizliğine rağmen genellikle aile bağları nedeniyle dönmektedir. Daha iyi olanaklar, daha fazla araştırma fırsatı, denizaşırı gelişmelerle daha yakın iletişim/temas, daha fazla yardım yurt dışında eğitim gören profesyonellerin moral ve verimliliğini artıracaktır. Eğer vatanı bu kişiler ve aileleri için ümit verici tedbirler almaz ise ülkenin kaybı çok büyük olacaktır. Yabancı ile evli olanların eşlerine misafir perverlik gösterilip kabullenilmeli ve çalışma izni verilmelidir. Bugün ülkemizde birçok kişi mevcut işlerinde kendilerinin kapana kısılmış olduğunu hissetmektedir. Beyin göçünü azaltmada bazı tedbirlerin hiçbir maliyeti yoktur, fakat sadece iyi idare ve liderlik ile onlara milli amaçı ve istenildiklerini hissettirmek yeterlidir.

 BEYİN GÖÇÜ BEYİN GÜCÜNE ÇEVRİLMELİDİR!

Küreselleşen dünyada yeni rekabet modeline göre dünyada geleneksel entegre şirket/kurum yapısı artık dikey parçalanmış ve uzmanlaşmış firmalara bölünmekten geçmektedir. Üreticiler artık tasarımdan üretim, geliştirmeden imalat, pazarlama ve dağıtımın tüm alanlarında yarışmayıp diğer uzmanlarıyla mükemmelleşebileceği değer zincirinde küçük parçalar üzerinde odaklanıp nihai sistem entegrasyonuna gitmektedir.

Yeni model, firma merkezlerinden uzak teknoloji birimlerinin doğup canlanmasına neden olmaktadır. Örneğin yarı iletken teknolojisinde tüm araştırma/üretim eskiden sadece şirket merkezlerinde (ABD ve Japonya gibi) yapılırken bugün bu endüstri parçalandı. Tayvanlı üreticiler yarı iletken tasarım ve üretiminde özellikle uzmanlaştılar. Çok uluslu şirketler gelişmekte olan ülkeleri düşük maliyetli üretim üssü olarak görmeye başladılar. Bu yeni rekabet ortamında beyin dolaşımı/değişimi başladı. ABD eğitimli uzmanlar teknoloji transferi ve pazar bilgilerini aktarmaya başladılar. Böylece yerel girişimciler yapım yardımı ile daha yüksek katma değerli ürünler üretebilmektedirler.

Tayvan ile ABD ekonomik ilişkileri 1970’lerde başladı. Elektronik firmaları Tayvan’da ucuz iş gücü nedeni ile yatırım yaptı. Tayvanlı en iyi mühendisler ABD’de lisans üstü çalışmalara gittiler. Çoğu orada kaldı. Bir kısmı Silikon vadisinde çalıştır. Tayvan Hsinchu Bilim Endüstri Parkı kurulunca ABD’deki Silikon Vadili Tayvanlı araştırmacılar 1980-1990 başlarında Tayvan’a geri döndü. Tayvan’da bu sektör çok gelişti. ABD ile Tayvan arasında profesyonel ve eğitimsel deneyim, para akışı, beceri ve teknoloji hem kurumsal hem de idari açıdan paylaşıldı. Hsinchu, Silikon Vadisinin bir uzantısı oldu. Böylece Tayvan’da beyin paylaşımı ile işbirliği ve bütünleşme oldu. İki uluslu sürdürülebilir bir kalkınma sağlanmış olmuştur.