Yıl: 2003/ Cilt: 5 Sayı: 2 Sıra: 2 / No: 148 /     DOI:

Akıllı Kartlar Ve Türkiye`de Sosyal Güvenlik Kurumlarında Akıllı Kart Projeleri
Araş.Gör. Adem ANBAR
Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü

GİRİŞ

Teknolojik gelişmelerin hayatımıza soktuğu yeniliklerden ve getirdiği kolaylıklardan bir tanesi de akıllı kartlardır. 1980'lerde telefon kartlarında kullanılmaya başlanan akıllı kartlar, günümüzde bir çok alanda kullanılmaktadır. Ayrıca, akıllı kart teknolojisi de günden güne gelişmekte ve akıllı kartın işlevleri artmaktadır. Akıllı kart, özellikle bankacılık alanında kullanılmakta ve nakit paranın yerini almaktadır. Bankacılık dışında, toplu taşıma, alışveriş, telekomünikasyon gibi alanlarda da kullanılan akıllı kartların en önemli kullanım alanlarından birisi de sağlık sektörü ve sosyal güvenlik kurumlarıdır. Ülkemizde, e-devlet kapsamında, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'nın akıllı kart projeleri bulunmaktadır. Bu projelerin hayata geçirilmesiyle, sosyal güvenlik kurumlarında yaşanan sıkıntıların büyük bir kısmı giderilebilecektir.

1. AKILLI KARTLAR

1.1. Akıllı Kartın Tanımı ve Yapısı

Akıllı (smart) kart, kişisel bilgileri ve elektronik parayı üzerinde depolayan ve bunun için manyetik şerit teknolojisini veya mikroişlemci çiplerini kullanan kartlardır (Kalakota ve Whinston, 1997:176). Bu kartlara akıllı kart denilmesinin nedeni, üzerinde çeşitli verileri saklayabilmesi ve işleyebilmesidir. Ayrıca, bu kartlara, üzerine parayı temsil eden değerler yüklenebildiği için, değer yüklenmiş kartlar (stored value cards) da denilmektedir. Yaygın olarak finans alanında ödeme aracı olarak kullanılmasının dışında, ulaşım, sağlık, haberleşme gibi bir çok alanda da kullanılmaktadır.

Akıllı kart, 1979 yılında, Fransa'da Motorola'nın da desteği ile Michel Ugon tarafından geliştirilmiştir. İlk olarak, 1980'li yıllarda Fransa'da telefon kartlarında kullanılmaya başlanan akıllı kartlar, sadece finans sektöründe değil, günlük yaşamın hemen hemen her aşamasında kullanılmaktadır. Akıllı kartların, yıllık kullanımının büyüme hızı yaklaşık %40'dır (Dreifus ve Monk, 1998:3). Dataquest, 2004 yılında, akıllı kart satışının 4 milyar kart/yıl olacağını tahmin etmektedir.

Günümüzün akıllı kartları, birer mikrobilgisayar niteliğindedir ve bilgisayarda bulunan parçalardan oluşur. Akıllı kart, giriş/çıkış birimi, Ram bellek, Rom bellek, merkezi işlem birimi (CPU) ve EEPROM (elektronik silinebilir bellek) bellekten oluşmaktadır. Aşağıdaki şekil, basit bir akıllı kartın yapısını göstermektedir.

Şekil 1: Akıllı Kartın Yapısı


Akıllı kart, nakit değişimini içeren sistemlerin yerine özellikle küçük değerli işlemleri online doğrulama olmadan gerçekleştirebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Akıllı kartlar, manyetik şeritli kartlara göre daha güvenlidir ve kişisel bilgilerin yanı sıra parayı temsil eden değeri de içinde barındırmaktadır. Akıllı kart sistemleri peşin ödemelidir. Kullanıcı, banka hesabından ATM'leri veya banka şubelerini kullanarak, akıllı kartına para yükleyebilir. Kart kullanıldıkça, kart bakiyesi azalır. Kartın içindeki bilgiler değiştirilemez. Kaybolma ve çalınmaya karşı kart sahibini korumak için, harcama yapılması sırasında ve kartın yeninden yüklenilmesi sırasında, farklı şifreler istenebilir (Furche ve Wrightson, 1996:67). Akıllı kartların hepsinin tekrar doldurulabilme özelliği yoktur. Bazı akıllı kartlar tek kullanımlıktır.

Günümüzde artık akıllı kartlar, manyetik kartların yerini almaktadır. Manyetik şeritli kartlarda da bilgi saklanabilir. Manyetik kartlarda saklanabilecek olan bilgi, manyetik şeritin boyu ile sınırlıdır. Bu kısıtlı alana ise ancak, kart sahibinin adı, soyadı, numarası gibi temel bilgiler yazılabilmektedir. Fakat, akıllı kartlarda saklanabilen bilgi hacmi, ortalama olarak manyetik kartların 80 katıdır (Türkoğlu, 1999:32). Akıllı kartların diğer bir üstünlüğü de, sağladığı güvenliktir. Manyetik kartların kopyalanması veya üzerindeki bilgilerin değiştirilmesi kolay iken, akıllı kartlarda kullanılan çeşitli şifreleme yöntemleri ile güvenlik sağlanabilmektedir. Akıllı kartların diğer bir üstünlüğü ise, çok amaçlı olarak kullanılabilmeleridir. Birden fazla uygulamayı tek kart üzerinde işletmek mümkündür. Örneğin, bir akıllı kart, aynı zamanda banka kartı, kredi kartı, sürücü belgesi, kütüphane üyelik kartı, elektronik alışveriş için şifre kartı, futbol kulübü üyelik kartı, elektronik cüzdan vs. olarak kullanılabilecek şekilde programlanabilir (www.akt.com.tr).

Akıllı kartlar, bugün dünyada toplu taşımacılık, sağlık, sigorta, bankacılık, telekomünikasyon ve elektronik cüzdan alanlarında kullanılmaktadır. Bu kartlar, alışverişlerde, perakende satış noktalarında ve akla gelebilecek hemen her alanda kullanıcıların para taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır. Sağlık alanında, akıllı kartlardan hasta kayıtlarının tutulmasında yararlanılmaktadır.
İnternet üzerinden alışverişlerin artmasının önündeki en önemli engellerden biri olan güvenlik sorunu, akıllı kartların kullanımının yaygınlaşmasıyla azalacaktır. İnternet üzerinden yapılan işlemlerde, kredi kartı kullanıldığında, kredi kartı bilgilerinin çalınma riski söz konusudur. Kredi kartlarına göre daha güvenli olan akıllı kartların kullanılması durumunda ise, kart bilgilerinin çalınması söz konusu değildir. Müşteri ile satıcı arasındaki güvenli iletişimi sağlayan akıllı kartlar, şifre anahtarlarının güvenli şekilde muhafazasını sağlayarak belirtilen problemleri gidermektedir.

1.2. Akıllı Kart Türleri

Akıllı kartlar, çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Akıllı kartlar genel olarak ikiye ayrılabilir. Bunlardan birinci grup akıllık kartlar, sadece üzerinde verileri saklayan ve herhangi bir işlem yapma özelliğine sahip olmayan kartlardır. Kimlik kartları, ulaşım kartları, telefon kartları vb. buna örnek verilebilir. Akıllı kartların ikinci türü ise, verileri depolayabilme özelliği yanında, üzerinde bulunan mikroişlemci sayesinde, verileri işleyebilme özelliğine sahip olan kartlardır.

Akıllı kartlar, kullanımlarına göre, tek kullanımlı kartlar ve çok kullanımlı kartlar olarak ikiye ayrılabilir. Tek kullanımlı kartların tekrar doldurulabilme özelliği yoktur. Üzerindeki para veya kontür bittiğinde, bunlar atılır. Çok kullanımlı kartlar ise, tekrar doldurulabilme özelliğine sahip olup, üzerindeki para veya kontür bittiğinde, terminallerden, ATM'lerden veya bilgisayardan doldurulabilir.
Akıllı kartlar, temaslı ve temassız akıllı kartlar olarak da sınıflandırılabilir. Temassız akıllı kartlarda, kart herhangi bir yuvaya sokulmadan sadece uzaktan gösterilerek işlemler gerçekleştirilmektedir. Temassız akıllı kartlar; başta elektronik bilet olarak yolcu taşımacılığında, elektronik para, banka ve kredi kartı olmak üzere alışverişlerde ve bankacılık hizmetlerinde, paralı otoparklarda, mağaza ve perakende satış noktalarında ve gişelerde güvenlik kontrollerinde, köprü ve otoyol geçişlerinde kullanılmaktadır. Bu kartlarda, veri iletimi radyo dalgaları aracılığıyla gerçekleşmektedir. Temassız kartlarda bulunan küçük bir anten aracılığı ile alıcı, verici sistemine uzaktan veri transferi yapmaktadır. Temaslı akıllı kartlar, POS ve ATM cihazlarında olduğu gibi bir kart okuyucu ünitesinin bulunduğu cihazdan geçirilerek kart üzerindeki çip ile okuyucunun birbirlerine temas etmeleri sonucu bilgi alışverişi ile işlem gerçekleştiren kartlardır. Günümüzde kullanılan, içinde mikroçip bulunan manyetik kartlar, temaslı kartlar olup, bunlar, POS ve ATM'ler üzerine yerleştirilen akıllı kart okuyucuları aracılığı ile işlem yapmaktadırlar. Avrupa'da çok yaygın olarak kullanılan akıllı telefon kartları ilk temaslı akıllı kart uygulamalarıdır.

Akıllı kartlar, kapasitelerine göre, hafızalı kartlar, korunmuş hafızalı kartlar ve mikro işlemcili kartlar olarak üçe yarılabilir. Toplu taşımacılıkta kullanılan kartlar ve telefon kartları, hafızalı kartlara örnek olarak verilebilir. Korunmuş hafızalı kartlar, banka kartlarında olduğu gibi, bir PIN numarası aracılığıyla kullanılır. Kullanımı sırasında bir şifre gerektirdiği için, hafızalı kartlara göre daha güvenlidir. Mikro işlemcili kartlar ise, çok farklı bilgileri birbirine karıştırmadan bir arada tutan, yapılan işlemleri üzerine kaydeden, çok kullanımlı amaca uygun gelişmiş akıllı kartlardır. Mikro işlemci kartların bir dosyasında, kişinin sağlık bilgileri, diğer bir dosyada banka bilgileri, bir diğerinde ise köprü geçiş bilgileri v.b. depo edilebilmektedir. Örneğin, bir doktor, kendisine gelen yeni bir hastanın, geçmişteki sağlıkla ilgili tüm bilgilerini bu karttan öğrenebilmekte, ancak karttaki diğer bilgilere ulaşamamaktadır (Yılmaz, 2000:4).

Akıllı kartlar, yapısına göre; hafızalı kartlar, ortak anahtarlı kartlar, imza-transferli kartlar ve kendi imzasını oluşturan kartlar olarak dörde ayrılabilir (Lynch ve Lundquist, 1996: 116). Hafızalı kartlar, veri depolama yerlerine sahiptirler ve giriş için kimlik numarasına (PIN) veya şifreye gerek vardır. Fransa'da kullanılanlar gibi birçok telefon kartı, bu kartlara örnek verilebilir. Paylaşımlı veya ortak anahtarlı kartlar, özel bir anahtarı muhafaza ederler ve bu anahtarı kullanarak diğer kartlarla iletişim kurarlar. İmza-transferli kartlar, belirli bir değeri içeren kullanılmaya hazır boş çekleri içerir. Bir çek, belirli bir zamanda kullanılacağı zaman, dijital para olarak kullanılmak için bankaya imzalatılır. Kendi imzasını oluşturan kartlar ise, dijital para olarak kullanılmak için, rastgele numara oluşturma imkânına sahip yardımcı işlemciler içerirler.

1.3. Akıllı Kartta Paranın Dolaşımı

Akıllı kartta paranın dolaşımı, müşterinin bankadaki hesabındaki paranın çeşitli yollarla (ATM ve banka şubeleri aracılığıyla) müşterinin kartına yüklenmesiyle başlar. Belirli bir tutardaki para kartta depolanır ve kullanılmaya hazır hale gelir. Akıllı kart sahibi veya, müşteri, kartını kullanarak bir işlem yaptığında, satıcının karşısında iki seçenek vardır. Satıcı bu değerleri bankasına gönderip hesabına yatırılmasını sağlar veya bu değerleri elinde tutabilir. Eğer, satıcı, banka sistemi dışında bunları kullanacak kişileri bulabilirse, bunları elinde tutmayı tercih edebilir (Solomon, 1997:70). Aşağıdaki şekilde paranın dolaşımı gösterilmektedir.

Akıllı kartın alışverişlerde kullanılabilmesi için, satıcının, akıllı karta uygun bir POS veya benzeri bir cihaza ihtiyacı vardır. Fakat, kredi kartlarında olduğu gibi, müşterinin hesabında paranın olup olmadığı sorgulanmamaktadır. Diğer bir ifadeyle, bankayla online bağlantı kurulmasına gerek yoktur. Çünkü, akıllı karta para yüklenmiştir ve varolan para kullanılmaktadır. Bu nedenle, nakit işleme benzemektedir. Burada, fiziksel para değil, parayı temsil eden sembolik değerler kullanılmaktadır. Daha sonra, satıcı, bu değerleri bankasına götürmekte ve alıcı ile satıcının bankası arasında para transferi gerçekleşmektedir.

Şekil 2: Akıllı Kartta Paranın Dolaşımı 

Müşteri, kartına yüklü para bittiğinde, kartını, ATM'lerden, banka şubelerinden veya internet üzerinden tekrar doldurabilir. Akıllı kartlar, internet üzerinden yapılan alışverişlerde de kullanılabilmektedir. Bunun için, bilgisayara bağlı bir akıllı kart okuyucusuna ihtiyaç vardır. Önümüzdeki yıllarda, kişisel bilgisayarlar, akıllı kart kullanımına imkan veren donanımlara sahip olacaktır. Microsoft, IBM gibi yazılım ve donanım firmaları, bu yöndeki çalışmalarını sürdürmektedirler.

1.4. Akıllı Kartların Maliyeti

Telefon kartları, sadece önceden tanımlanmış veriyi depolayan hafıza çipine sahiptirler ve bu kartların veriyi işleyebilme özelliği yoktur. Telefon kartlarının üretim maliyeti, 35-50 cent civarındadır. Akıllı kartların üretim maliyeti ise, 5$ ile 7$ arasında değişmektedir ve on yıl içinde 2$ - 3$'a düşmesi beklenmektedir (Dreifus ve Monk, 1998:6). Maliyetler, akıllı kartın türüne göre değişmektedir. Örneğin, hafızalı kartların maliyeti 2 $'a kadar düşerken, çok fonksiyonlu akıllı kartların maliyeti de 10 $'a kadar çıkabilmektedir. Akıllı kart üretim maliyetlerinin düşme nedenleri olarak; kart üreticilerinin sayılarının artması, teknolojinin ilerlemesi, üreticilerin akıllı kart faaliyetlerini gerçekleştiren daha küçük ürünler dizayn etmeleri vb. sayılabilir.

Türkiye'de, yaklaşık 15 milyon kredi kartı, 25 milyon banka kartı olmak üzere toplam 40 milyon adet manyetik şeritli plastik kart bulunmaktadır. Bu manyetik bantlı kartların bankalara maliyeti 40 cent seviyesindedir. Bu kartların, ortalama 2.5$'dan akıllı kartlarla değiştirileceğini varsayarsak, sadece kart maliyeti olarak 100 milyon $ ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, POS cihazlarının ve ATM'lerin, akıllı kartlara uyumlu hale getirilmesinin de bir maliyeti olacaktır.

1.5. Kullanım Alanları ve Kullanılma Nedenleri

Akıllı kartın, bankacılık, taşımacılık, sağlık, sayaç uygulamaları vb. gibi çok geniş kullanım alanı vardır. Akıllı kartın uygulama alanlarından bazıları şunlardır:

- Telekomünikasyon (Telefon ve cep telefonları),
- Sağlık (Sağlık kartı, sağlık dosyası),
- Bankacılık (E-para, E-cüzdan),
- Ulaşım (Toplu taşıma araçları, vapur vb.),
- Kimlik ve güvenlik kartı (Nüfuz cüzdanı vb.),
- Alışveriş,
- Ön ödemeli sayaçlar (doğalgaz, elektrik vb. sayaçlar),

Akıllı kartın yaygın kullanılma nedenlerini ise şöyle sıralayabiliriz (Dreifus ve Monk, 1998:3):

- Kredi ve borç kartlarındaki hile ve dolandırıcılığın akıllı kart kullanımıyla azaltılması mümkündür.
- Kişiye ait önemli sağlık bilgileri ve kişisel bilgiler akıllı kartta depolanabilmektedir.
- Nakit para kullanımını ortadan kaldırır.
- Otobüste, trende, uçakta vs. bilet yerine akıllı kart kullanılabilmektedir.
- Kullanım sırasında online doğrulama yapılmadığı için yapılan işlemlerde hızı arttırmaktadır.
- Nakdin kullanılmasına göre daha güvenlidir.
- Kullanımı kolaydır.

Yukarıda belirttiğimiz nedenlere ek olarak, bankaların akıllı kart çıkarma nedenleri olarak şunları ekleyebiliriz (Banka ve Para Teknolojileri Dergisi, 1999:27).

- Maliyetleri Düşürmesi : Para tutma ve ATM maliyetlerini düşürmesi, daha az sahtekarlık imkanı ve haberleşme masraflarını düşürmesi, bankaların, akıllı kart ihraç etmelerinin en önemli nedenleridir.
- İşlem Hacmini ve Ciroyu Arttırması : Ev ve ofis bankacılığı gibi yeni pazarlarda kullanılabilmesi, elektronik alışveriş işlemlerinde güvenlik sağlaması, bankaların faaliyet alanlarını genişletmektedir.
- Daha az şube bağımlılığı sağlamaktadır.

2. SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINDA AKILLI KART PROJELERİ

Ülkemizde son yıllarda, vatandaş ile kamu kurumları arasındaki işlemlerin internet üzerinden yapılması olan e-devlete geçiş çalışmaları hız kazanmıştır. Avrupa Birliği'nin e-Avrupa+ projesine bağlı olarak, Türkiye'de başlatılan eTürkiye projesi için, 13 çalışma grubu oluşturulmuştur (Ara Rapor E-Avrupa, 2002:1). Bu çalışma gruplarından birisi de, E-Sağlık ve Çevre Çalışma Grubu'dur. Türkiye'de e-devlete geçilmesinin en önemli adımlarından biri MERNİS projesidir. Bu proje, Türkiye'deki tüm kamu bilişim sistemlerinde, ekonomik-mali, güvenlik, askerlik, sağlık, eğitim, sosyal güvenlik gibi alanlarda büyük faydalar sağlayacak ve e-devlete geçmenin temelini oluşturacaktır.

Kısa adı MERNİS olan, Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi Projesi düşüncesi, 1972 yılında ortaya çıkmış, 1976 yılında Devlet Planlama Teşkilatı tarafından projelendirilmiş, 1982 yılında uygulama çalışmaları başlatılmış, bütçeden aktarılan ödenekler ve Dünya Bankası'nın kaynak aktarmasıyla 1997 yılından sonra proje hız kazanmıştır. 1997-2000 yılları arasında, nüfus kayıtları bilgisayar ortamına aktarılmış ve MERNİS uygulama yazılımları gerçekleştirilmiştir. Kasım 2002 sonu itibariyle yaklaşık 120 milyon kişiye kimlik numarası verilmiş ve sistemin online olarak çalışması sağlanmıştır. Bu projenin devamında, her vatandaşa, akıllı kart şeklinde nüfus cüzdanı verilmesi planlanmaktadır.

MERNİS projesiyle, sağlık yönünden; her vatandaş için sağlık kuruluşlarında açılan dosyalar, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası esasına göre açılacağından, kişinin birden fazla sağlık dosyası olmayacak ve sağlık bilgilerinin birleştirilmesi kolaylaşabilecektir. Sosyal Güvenlik yönünden; vatandaş, Emekli Sandığı, SSK veya Bağ-Kur'lu olduğunda, tek numara taşıyacağından bunların takibi ve birbirlerine geçişleri ve hizmetlerin birleştirilmesi kolaylaşacaktır. Sosyal Sigorta Kurumları MERNİS veri tabanına bağlanarak, elektronik ortamda kişiye ilişkin bilgileri hızlı ve sağlıklı alabilecek, kişilere ilişkin bilgi eksikliğinden dolayı vatandaşın mağduriyeti önlenebilecek, kurumlar arası yazışmalar azalabilecektir.

Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü, emeklilik onayları, hizmet birleştirme ve borçlanma istekleri, kurumlardan gelen kesenek ve karşılıklara ait icmal bordroları ile banka ödeme işlemlerini internet üzerinden gerçekleştirmektedir. Ayrıca, Sağlık Projesi kapsamında sağlık kurumlarıyla internet tabanlı olarak elektronik ortamda çalışılmaktadır. Emekli Sandığı'nın internet üzerinden sunduğu hizmetlerin diğer kurumlarla ilişkilendirilmesi çalışmaları da yapılmaktadır. Kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyonun olmaması, projenin başarısız olmasına yol açacaktır. Özellikle, Emekli Sandığı'nın bu projesi ile MERNİS ve diğer sosyal güvenlik kurumları arasında ve hastaneler arasında işbirliği ve online bağlantı sağlanmalıdır.

Emekli Sandığı Sağlık Projesi ile sağlık harcamalarının kontrol altına alınması ve israfın önlenmesi hedeflenmektedir. 1994 yılında emeklilerin bilgileri için bir kütük oluşturulmaya başlanmış ve emeklilerin Sağlık Dairesi'nde bulunan dosyalarındaki sağlık bilgileri bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Daha sonra, emekli sandığı ile iş yapan tüm eczanelerin ve optiklerin online bağlantılı çalışması sağlanmıştır. Ocak 2003 tarihi itibariyle, 17.818 eczane ve 2.243 optikçi sisteme bağlanmıştır (Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Sağlık Projesi, 2003:3). Online hastane uygulaması kapsamında 485 sağlık merkezi online işlem yapabilmektedir.

Sağlık Projesi'nin uygulanmaya başlanmasıyla, hak sahipliği kontrolü yapılarak, emeklilerin gereğinden fazla ilaç almaları veya hak sahibi olmayanların ilaç alması engellemiştir. Online reçete işlemlerinin uygulanmaması durumunda ilaç harcamalarının ortalama artış oranı %124.1 olarak gerçekleşecek iken, projenin uygulanmasıyla; 2000 yılında %80,4, 2001 yılında %84,3 ve 2002 yılında %66,1 oranında artış kaydedilmiş ve sonuçta 2000 yılında %48,6, 2001 yılında %80,7 ve 2002 yılında %143,7 oranında tasarruf sağlanmıştır. Sağlık Projesi'nde bugüne kadar yapılan yatırımların tutarı 10.8 milyon $ iken, yaklaşık 86 milyon $ tasarruf sağlanmıştır (Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Sağlık Projesi, 2003:10). Yatırımın kendisini bir yıldan daha kısa sürede geri ödediğini söyleyebiliriz. Sağlık Projesi'nin uygulanmasından alınan başarılı sonuçlar, otomasyona ve e-devlete geçmenin yararlarını açık ve net olarak göstermektedir.

Projenin son aşamasını ise, akıllı kart kullanımına geçilmesi oluşturmaktadır. Üzerinde bellek ve mikro işlemci yer alan kartlarda, 8 bin karakterlik çip bulunacaktır. Bu kartlarda, ilgili kişinin Emekli Sandığı ile ilgili bütün bilgileri ve kimlik bilgileri yer alacaktır. Kişi, hastaneye gittiği zaman hem hak sahipliği kontrolü hem de o kişiye yapılan işlemlerin kontrolü yapılabilecektir. Kart sahibiyle ilgili tüm sağlık bilgileri karta işlenebilecek ve bu bilgiler anında merkezdeki ana bilgisayara da girebilecektir. Kişi, herhangi bir sağlık kurumuna başvurduğunda, kartın bilgisayara takılması suretiyle, geçmiş sağlık bilgileri de görülebilecektir. Akıllı kart uygulamasıyla, hasta-doktor- eczane üçgenindeki suistimaller ve yolsuzluklar da engellenecektir. Hatta, ileride bu kartla bankadan emekli maaş hesabından para çekme imkanı da sunulacaktır.

Sağlık karnelerinin kaldırılarak akıllı kart kullanımının sağlanması amacıyla, 2001 yılı Eylül-Aralık ayları arasında pilot bir uygulama yapılmış ve 2001 yılı sonunda sınırlı sayıda akıllı kart Emekli Sandığı üyelerine dağıtılmıştır (Adım Adım E-Türkiye, 2002). Sandık çalışanlarını kapsayan uygulamayla hasta, hastane, tetkik ve tahlil ile eczane işlemleri tamamen kart üzerinde yürütülmüş, proje bir üniversite hastanesi ile Sandık polikliniği kullanarak gerçekleştirilmiştir. Akıllı kart üzerinde hak sahibinin kişisel, acil (risk faktörleri), tıbbi ve klinik bilgileri tutulmuş ve bir çeşit sağlık dosyası yaratılmıştır. Projenin en önemli ve son bölümünü oluşturan akıllı kart işlemleri için, hak sahiplerinin resim, imza ve gerekli tıbbi bilgilerinin elde edilmesi amacıyla, Sağlık Bilgi Formu hazırlanarak banka şubeleri ve PTT merkezleri kanalıyla ilgililere ulaştırılması sağlanmıştır. Sağlık Projesi kapsamında, yaklaşık 2.3 milyon emekliye akıllı kart verilecektir. Akıllı kart işlemleri için yapılacak yatırım tutarının yaklaşık 23 milyon $ olacağı tahmin edilmekte ve Akıllı Kart Projesi'nin uygulamaya geçirilmesiyle 100 milyon $'lık tasarruf sağlanması beklenmektedir.

Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü'nde olduğu gibi SSK ve Bağ-Kur'da da otomasyon çalışmaları devam etmektedir. SSK'nın internet sitesini kullanarak, çalışanlar, primlerinin ödenip ödenmediğini, ne kadar prim ödediklerini, ne zaman emekli olabileceklerini sorgulayabilmektedir. Eczane Bilgi Sistemi, İlaç Bilgi Bankası, Fiyat Kontrol Sistemi ve Sağlık Hizmetleri Bilgi Sistemi uygulamalarıyla, sağlık kuruluşları ve eczaneler ile SSK arasında otomasyon sağlanmıştır. Eczanelerle elektronik ortamda çalışan bir diğer kurum da Bağ-Kur'dur. Kurum, 2002 başından itibaren bütün eczanelerle olan işlemlerini elektronik ortama taşımıştır.

SSK ve Bağ-Kur'un otomasyona geçmesinin ardından, ortak bir akıllı kart çıkarılmasını içeren proje ise, DPT'de beklemektedir. Bu proje kapsamında, 81 ilin tam teşeküllü bir şekilde donanım ihtiyaçlarının karşılanması, günde yaklaşık 1 milyon sigortalıya hizmet verecek nitelikte akıllı form işleme sistemi, tüm sigortalıların tüm geçmiş bilgilerinin elektronik olarak arşivleneceği bir elektronik arşiv sistemi oluşturulması ve yaklaşık 35 milyon adet akıllı kartın üretilmesi ve kişiselleştirilmesi söz konusudur. Bu projenin maliyetinin 700 milyon $ olacağı tahmin edilmektedir (Canpolat, 2001:79).

Sadece Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur'un tüm birimleri ile bu sisteme geçmiş olması yeterli değildir. Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının, özel sandıkların ve sigortaların da sisteme entegre olması gerekmektedir. Örneğin, Emekli Sandığı'ndan, akıllı kartını kullanarak emekli aylığı alan bir kişinin vefat etmesi durumunda, ödenen emekli maaşının kesilebilmesi için tüm il nüfus müdürlüklerinin bu bilgisayar ağına uyumlu otomasyona geçmiş olması gerekir. Bu da sadece sosyal güvenlik kuruluşlarının değil tüm ülkenin otomasyonu anlamına gelmektedir (Tufan, 2000:2).

Sosyal güvenlik kurumlarında otomasyona ve akıllı karta geçilmesi, yolsuzlukları ve israfları önleyerek, ilaç ve hastane masraflarında büyük tasarruflar sağlanabilir. Örneğin, SSK'da bugüne kadar 139 bin 690 adet geçersiz karne kullanımı tespit edilmiş ve bu karnelere yazılan reçetelerden sağlanan tasarruf ise 2001 yılı rakamlarıyla 3 milyon $ olmuştur.

SONUÇ

Ülkemizde son yıllarda e-devlet kapsamında önemli çalışmalar yapılmaktadır. eAvrupa+ Girişimi'nin Haziran 2001 tarihinde açıklanmasını takiben, eTürkiye yaratmak için, kamu, özel sektör, sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinin oluşturduğu 13 çalışma grubu oluşturulmuştur. eTürkiye için yapılması gerekenler, kurumlar bazında planlanmış, projeler oluşturulmuştur. Bu projelerin bir kısmı hayata geçirilmiş, bir kısmı da gerçekleştirilme aşamasındadır. Fakat, bazı projelerin uygulanması ise, çeşitli nedenlerden dolayı gecikmektedir. Bu projelerden biri de, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'ndaki akıllı kart projeleridir. Emekli Sandığı'nda akıllı kart projesi için pilot uygulamaya geçilmiştir. Fakat, diğer kurumlar için akıllı kart projelerinin ne zaman uygulamaya konulacağı belirsizliğini korumaktadır. Sosyal güvenlik kurumlarında otomasyona ve akıllı karta geçilmesinin büyük faydaları olacaktır. Özellikle, bu kurumlardan haksız yere maaş alanlar tesbit edilebilecek, ilaç ve hastane masrafları azalacak, işlemlerde hız ve maliyet tasarrufu sağlanacaktır. Sadece sosyal güvenlik kurumlarının değil, diğer kamu kurumlarının ve sağlık sektöründeki ilgili kuruluşların işbirliği ve koordinasyonuyla, bu projeler, en kısa zamanda hayata geçirilmelidir. Projelerin hayata geçirilmesiyle sağlanacak tasarruflar nedeniyle, projelerin maliyeti çok kısa sürede geri dönecektir.


YARARLANILAN KAYNAKLAR

- Henry DREIFUS ve J. Thomas MONK, Smart Cards: A Guide to Building and Managing Smart Card Applications, Wiley Computer Publishing, Canada, 1998.
- Ravi KALAKOTA ve Andrew B. WHINSTON, Electronic Commerce, Addison Wesley Longman, Inc., U.S.A., 1997.
- Tanol TÜRKOÄžLU, "Akıllı Olan Kartlar", Para ve Banka Teknolojileri Dergisi, Sayı:2, Mayıs-Haziran 1999.
- Önder CANPOLAT, "E-Ticaret ve Türkiye'deki Gelişmeler", T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Hukuk Müşavirliği, Ankara, Mart 2001.
- Eyyüb YILMAZ, "Akıllı Kartlar", Active, Bankacılık ve Finans Dergisi, Sayı 13, Haziran-Temmuz 2000, http://www.activefinans.com/active/arsiv/sayi13/akilli_kartlar.html
- Daniel C. LYNCH ve Leslie LUNDQUIST, Digital Money: The New Erea of Internet Commerce, Johnwiley&Sons Inc., USA, 1996.
- Elinor Harris SOLOMON, Virtual Money, Oxford University Press Inc., NewYork, 1997.
- Andreas FURCHE ve Graham WRIGHTSON, Computer Money, Dpunkt, Germay, 1996.
- "Aklı olan Kartlar", Banka ve Para Teknolojileri Dergisi, Sayı 2, Mayıs/Haziran 1999.
- Ara Rapor E-Avrupa, 2002, http://www.basbakanlik.gov.tr/ararapor.htm
- T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Sağlık Projesi, Şubat 2003. http://www.emekli.gov.tr/duyuru_saglikprojesi.html
- "Adım Adım E-Türkiye", Telekomünikasyon Ekseni, Sayı 1, Ocak-Şubat-Mart 2002, http://www.tk.gov.tr/tkekseni1/eturkey.htm
- Hakan TUFAN, "SSK'da Smart Kart Uygulaması"
http://www.ato.org.tr/dergi/2000_sonbahar/18.html
- Akıllı Kart Teknolojileri, www.akt.com.tr
- http://www.nvi.gov.tr/mernis/tarihce.htm
- www.ssk.gov.tr
- www.calisma.org.tr
- www.emekli.gov.tr

 

 

62332 kez görüldü, 0 kez indirildi.

<< --
 
EBSCO
PROQUEST
CABELLS DIRECTORY
INDEX COPERNICUS
SOCIOLOGICAL ABSTRACTS
ASOS Akademia Sosyal Bilimler Index
Üye Girişi
DUYURULAR/HABERLER
Dergide yayınlanan yazılardaki görüşler ve bu konudaki sorumluluk yazarlarına aittir.
Ampirik veriler, değerlendirme sürecinde hakem veya hakemler tarafından talep edilirse, yazar veya yazarlar ilgili verileri paylaşırlar.
Bu verilerin bir başka çalışmada kullanılmaması esastır.
© 2000 - 2024 İş,Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi