Günümüzde kuruluşlar kalite, verimlilik ve zamanında teslimat gibi iş yaşamının üstesinden gelinmesi gereken geleneksel güçlüklerinin yanında, işlerinin bunlardan etkilenmesi olası kişiler için sosyal açıdan kabul edilebilir yöntemlerle yürütüldüğünü kanıtlamak durumunda kalacak şekilde devlet, ortaklar, müşteriler ve başka çevrelerin denetimi altındadır. Topluma hesap verme sorumluluğu kavramı yeni bir kavram değildir. Uluslararası kuruluşlar, sendikalar, baskı grupları ve devletin yasa uygulayıcıları, işyerlerindeki eşitsizlikleri gidermek amacıyla uzun bir süredir mücadele etmektedirler. İşyerlerinde çocukların çalıştırılması ve zor kullanarak insan çalıştırma, dünyanın bir çok yerinde hala sorun oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bile, ırk ve cinsiyet gibi konularda çok sayıda ayrımcılığa ve yasa dışı iş uygulamalarına rastlanmaktadır. Geçmişte kuruluşların bu konulardaki performansının ölçülmesine yarayan bir standarttan bahsetmek oldukça zordu. Şimdi ise, fikir birliğinden türetilmiş ve dünya çapında kabul gören anlaşmalara dayanan SA8000, gereksinim duyulan bir standart sağlamaktadır. Buna ek olarak, çalışma hayatına yönelik bir çözüm sağlamak amacıyla sağlam bir akreditasyon ve uygunluk belgeleme sistemi geliştirildiği gibi, bağımsız denetçilerin kullanılmasıyla daha önceki girişimlerde görülmeyen inanırlık da sağlanmıştır. SA8000 ilkeleri, ister bir kuruluşun içinde uygulansın ister kuruluşa mal ve hizmet sağlayan tedarikçilerin yönetimi için bir araç olarak kullanılsın, her tür iş alanında olumlu bir katkı sağlamaktadır.

Mayıs l998'de SGS ICS; (Uluslararası Uygunluk Belgeleme Hizmetleri) (International Certifaction Services) SA8000'e uygunluğu denetlemek ve belgelemek için ilk akredite olan uluslararası denetleme organizasyonu olmuştur. Bu organizasyon, günümüzde bu hizmeti yaygın ağ ve bürolarını kullanarak dünya çapında vermektedir.

Birçok kuruluş için artık sadece "Doğru olanı yapmak" yeterli değildir. SGS ICS gibi akredite bir organizasyondan SA8000'e uygunluk belgesini alarak "Doğru olanın doğru yöntemle yapıldığı" kanıtlanabilmektedir.

Neden SA8000?

SA8000 veya "8000 sayılı Sosyal Sorumluluk Standardı" kavramı sosyal açıdan sorumluluklarının bilincinde olan kuruluşları artırmak amacıyla geliştirilmiş bir standarttır. Bu standart; sağlık, güvenlik, çocuk çalıştırma, zorla çalıştırma, üyelik özgürlüğü, ayrımcılık, disiplin uygulamaları, çalışma saatleriyle ücret ve tazminatların yanı sıra bütün bunları sağlayacak yönetim sistemi ile ilgili beklentileri ortaya koymaktadır.

Bu standart, günümüzde kuruluşların imajı açısından yaşamsal bir unsur olan iş yaşamı uygulamalarının sosyal değerlere uygun hale getirilmesi konusunda önemli bir sistem oluşturmaktadır. SA8000 uygunluk belgelemesi, insani unsurların varlığını ve bu unsurların kuruluşun finansal sonuçları üzerindeki etkilerini yerinde denetleyerek sosyal sorumluluk kavramına gerçek bir anlam kazandırmaktadır.

Kuruluşlar günümüzde sosyal sorumluluğunun bilincinde ve yasal gerekleri yerine getiren ve bu sorumluluklarını mal ve hizmet üretirken de uygulayan kuruluş olma yönündeki taahhütlerini kanıtlamak için müşteriler, toplum, baskı grupları ve devletin giderek artan baskısı altındadırlar. Dünya çapında iletişimin yüksek hızı nedeniyle bir kuruluşun başka bir yerdeki kuruluşundaki veya kendisine mal veya hizmet sağlayan bir kuruluştaki yaşadıkları güçlükler, kuruluşun bütünü için aynı olan sonuçlar doğurabileceğinden daha yüksek bir tepki yeteneğine sahip olması ve saydamlaşması gerekmektedir. Tüketiciye satış yapan, büyük markası olan kuruluşlar ve bunlara mal ve hizmet satan (tedarikçiler) yurtiçi ve dışındaki kuruluşlarla ilgili olarak basında çıkan yazılar sosyal sorumluluklarının en çok bilincinde olan kuruluşlar bile temel insani değerlere olan bağlılıklarını kanıtlama konusunda çoğu kez baskı altında bırakılmaktadır.

Bu baskıya karşılık olarak birçok kuruluş yönetimlerinin çalışma koşulları ile ilgili beklentilerinin belirlendiği kendi iç politikalarını ve tedarikçilerle ilgili düzenlemeleri geliştirmişlerdir. Ne var ki, bu değerlerin uygulanması ve izlenmesinin konuya en çok bağlı kuruluşların dışındaki bütün kuruluşlar için üstesinden gelinemeyecek kadar pahalı olduğu ortaya çıkmıştır. Bunların yanında, düzenlemelerin ve kuralların sayısı arttıkça ve başka gruplar sorunla ilgili kendi çözümlerini ortaya koydukça, kabul edilebilecek uygulamaları göstermek ve iç yönetim olduğu kadar müşteriler ve diğer ilgilileri konu hakkında ikna etmek için sağlam yapı ve bağımsız organlarca denetlenebilecek uluslararası bir standarda gereksinim duyulduğu açıkça ortaya çıkmıştır.

Konu ile ilgili olarak kuruluşlar alışverişlerini, sosyal sorumluluklarının bilincinde olan kuruluşlardan yapmak istediklerinde üstesinden gelinmesi gereken zorluklar ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Geçmişte kuruluşların sosyal sorumluluklarını ölçen ve destekleyen herhangi bir standart veya ölçüt yokken günümüzde SGS ICS, yeni uluslararası görüş birliği standardı olan SA8000'le kuruluşlar hakkında uygunluk belgesi sağlamakta, mal ve hizmetlerin bilinen ve toplumca kabul gören değerlere uygun olarak üretildiği ve teslim edildiği konusunda güvence vermektedirler.
SA8000 ve bu standardın birlikte uygulanması için tasarlandığı üçüncü kişilerce yürütülen bağımsız uygunluk belgeleme süreci, müşteri konumundaki organizasyonun artık kendilerine mal ve hizmet sunan kuruluşlar için özel gereksinimlerini belirlemenin ve bu kuruluşlarda rutin izleme denetimleri yapmalarının gerekmediği anlamına gelmektedir. Bu yararlar, bu organizasyonların maliyetlerinde uygunluk belgeleme sürecinin maliyetini fazlasıyla karşılayan önemli tasarrufları sağlamaktadır.

SA8000 nedir ve nereden kaynaklanmıştır?

SA8000, kuruluşlarla diğer organizasyonları denetim altında tutabildikleri veya etki yapabilecekleri sahalarda toplumca kabul gören işyeri uygulamalarını geliştiren, devamlılığını sağlayan, uygulamaya özendiren ve görüş birliğine dayanan bir standarttır.

SA8000, kuruluşlar bazında sosyal sorumluluk alanında devlet kuruluşları dışında kuruluş olan Ekonomik Öncelikler Konseyi (Council on Economic Priorities)'in bir alt kuruluşu olan Ekonomik Öncelikler Konseyi Akreditasyon Makamı (CEPPA)'nın bir girişimidir. CEPPA'nın danışma kurulu; müşteriye mal ve hizmet sağlayan kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları, sendikalar, finansal kuruluşlar ve yönetim hizmetleri gibi çok çeşitli kuruluşlardan gelen kişilerden meydana gelmektedir. SGS ICS, bu kurumu denetleme ve uygunluk belgeleme unsurunu oluşturmaktadır. Bu organizasyonun üyeleri, danışmanlık sağlayıp konu ile ilgilenen çok sayıdaki tarafların bakış açılarını dengeli bir biçimde değerlendirmek amacıyla belli disiplinlerdeki deneyim ve bilgilerine göre görevlendirilmişlerdir. SA8000'in geliştirilmesi, herhangi bir devlet projesi olmadığı gibi tek bir çıkar grubunun hakimiyeti altında da değildir.

SA8000, kuruluşların uygulamalarıyla ilgili ölçülebilen, ilk temel standardı sağlaması açısından "kumda çizilmiş bir çizgi"ye benzetilebilir. Standartlara uygun akredite bir kuruluşça uygunluk belgesi sağlanması, bu belgeleri alan kuruluşların sosyal açıdan performansları hakkında müşteriler, tüketiciler ve konuya ilgi duyan diğer kişilere güven vermektedir.

Bu standardın tasarlanmasına katkıda bulunanlar arasında Toys "R" Us, Amnesty İnternational, Avon Products, OTTO-Versand, KPMG, Body Shop, National Child Labor Committee, Sainsbury's, University of Texas, Abrinq, International Textile Garment and Leather Workers Federation, Eileen Fisher, Grupo M.S.A., Amalgamated Bank, Reebok, SGS-ICS ve Council on Economic Priorities gibi kuruluşlara üye uluslararası temsilciler vardır.

SA8000...

" Mal ve hizmet satın alan kuruluşlarla diğer ilgili tarafların benzer kuruluşlar için mal ve hizmet sunan kuruluşları değerlendirmeleri için kıyaslamaya yarayan bir standart sağlar.

" Hizmetin gönüllü olarak sağlanması esasına dayanan, çalışma hayatının karmaşık destekleme ilişkileri akılda tutularak tasarlanmış bir standarttır.

" Kuruluşa özel yönetmelik, kural ve diğer gereksinimlere ek olarak veya bunların yerine kullanılır.

" Geçerli yasa ve yönetmeliklerle ilgili gereksinimler içine alacak şekilde tasarlanmış olup, böylelikle bir kuruluşun yasal yükümlülüklerine bağlılığı hakkında güven sağlar.

" Herhangi bir sanayi dalı veya bölgeye bağlı olamayan her kuruluş, bölge veya faaliyet için yararlıdır. Her durumda (üretim veya hizmet, kamu veya özel, kar amaçlı veya kar amaçlı olmayan, vs) kullanılabilecek kadar esnekliği olacak şekilde standart yorumlar getiren ortak kullanıma birkıyaslama ölçütü sağlar.

" Başlıca büyük kuruluşların yoğun ilgisini çekmiş ve bunların büyük ölçüde katılımını sağlamış olup uluslararası düzeyde inanılırlık sağlar.

SA8000'in Gerekleri - Çalışma Hayatındaki Temel Haklar

Evrensel alanda uygulanan temel haklar, SA8000 üzerine kurulu olduğu uluslararası anlaşmalarla belirlenmiştir. Bunlar uluslararası çalışma örgütünün anlaşmalarının yanı sıra, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Birleşmiş Milletlerin Çocuk Hakları da dahil olmak üzere konuyla ilgili uluslararası insan hakları belgelerini de kapsar. Söz konusu standart, ayrıca yürürlükteki mevzuat ve yönetmelikleri ile sözleşme ve anlaşmalar gibi diğer ilgili gereklere de uyulmasını öngörmektedir.

SA8000 aşağıdaki alanlarda uyulması gereken asgari gereklerin belirlendiği görüş birliğine dayalı bir standarttır;

" Çocukların çalıştırılması: Asgari yaş; genç işçiler; okula devam; çocukların çalıştırılması.

" Zorla çalıştırma yasaktır.

" Sağlık ve Güvenlik: Sağlıklı ve Güvenli çalışma ortamı; kazaların ve yaralanmaların önlenmesi; sağlık ve güvenlik eğitimi; temizlik ve hijyen desteği tesisleri; içme suyu sağlanması.

" Dernek-sendika üyeliği özgürlüğü ve toplu iş sözleşmesi görüşmesi yapma hakkı: yönetimce kabul edilen haklar.

" Ayrımcılık: Irk, sınıf, milli köken, din, özgürlük, cinsiyet, cinsel tercih, sendika üyeliği veya siyasal üyelik açılarından yasaktır.

" Disiplin uygulamaları: Kuruluş özelinde cezalandırma, ruhi-fiziki baskı, eziyet ve sözel istismar (küfür, hakaret vb) yasaktır.

" Çalışma saatleri: Yürürlükteki mevzuata uygun; haftada 60 saat sınırı; gönüllü ek mesai; yedi günde asgari bir gün izin.

" Ücretler: Yasal-sanayi ölçütünde asgari ücret; temel gereksinimleri karşılayan gelir ve ekleri; yan gelirler, kesintiler, kayıpların asgariye indirilmesi.

" Yönetim sistemleri: Yürürlükteki mevzuat ve diğer gereklere uymaya bağlılığa dair kamuya açık bir politika; yönetim incelemesi; şirket temsilcileri; kontrol sistemlerinin planlanması ve uygulanması; mal ve hizmet satan kuruluş denetimleri; sorunlar ve düzeltici işlemler; dış ilişkilerde şeffaflık, açıklık ve kayıtlar.

Anlaşmalara dayalı ilkeler SA8000'in temel taşını oluşturur. Bu ilkeler dünyanın neresinde olursa olsun her türlü organizasyon için geçerlidir.

"PLANLA, YAP, KONTROL ET, UYGULA" yönetim sistemi kavramı SA8000'in diğer bir temel taşıdır. ISO 9000 serisi standartların evrensel boyuttaki başarısıyla kabul edilmiş temel yönetim uygulamaları, yönetimin sorumlulukları, denetimi ve performansını sürekli olarak iyileşmesini destekler.

SA8000 hangi kuruluşlara yardımcı olmak için düşünülmüştür?

SA8000, dünyanın her yerinde bütün sanayi dallarında her büyüklükteki kuruluşa uygulanabilir. Bunun yanında, ISO 9000 ve 14000 (SA8000) kavramının dayandığı kalite ve çevre yönetim sistemleri standardı gibi, SA8000 de uygunluk belgesi vermeye yetkili üçüncü şahıs kimliğindeki bir kuruluşça bağımsız olarak değerlendirme ve belge vermeye olanak kılacak şekilde tasarlanmıştır.

Kuruluş ABD'deki bir perakende satış şirketi de olsa, Bangladeş'deki üretim firması da olsa aynı evrensel değerler geçerli olacaktır. Sosyal sorumluluklara uygun uygulamalar ve üçüncü şahıs kimliğindeki bir kuruluşça SA8000'e uygunluk belgesi verilmesi, sadece üretim kuruluşlarına değil aynı zamanda her türlü yapı ve büyüklükteki herhangi bir kuruluşa da birçok yarar sağlamaktadır.
Dokuma, giyim, gıda, oyuncak, parfüm, elektronik, ambalaj sanayi makineleri, ilaç sanayi dallarındaki kuruluş ve daha birçok üretim ve sanayi kuruluşu sosyal sorumluluklarını ayrıntılı olarak inceleyerek bu alanda öncülük yapmaktadırlar. Özellikle perakende pazarlama, "Fast food" (hızlı servisli lokantacılık), ithalat hizmetleri, kamu hizmetleri, ve büyük çaplı tarımsal üretim gibi alanlarda olmak üzere ve tarımsal üretim sektörleri de SA8000 sağladığı yararlarla tanışmaktadırlar.

SA8000 Uygunluk Belgesinden kim faydalanabilir?

Bütün kuruluşların sosyal sorumluluk riskleri ve performansını ilgilendirdiği müşterileri, mali destekçileri ve çalışanlar gibi sorumluluğunu paylaştığı kişiler vardır. Üçüncü şahıs kimliğindeki bir kuruluş tarafından gerek kuruluşun kendisine gerekse tedarikçisine veya kendisinden ihale alan firmalarca uyulduğu konusunda güvence verilmektedir.

SA8000'e bağlılık. yalnızca SA8000'e uygunluk belgesi olan mal ve hizmet sunan kuruluşlarla iş yapma stratejisi olarak değil, kuruluşla iş sorumluluğunu paylaşan bütün taraflarca bilinmelidir. Bu uygulamayla tüketicilerin kuruluş hakkındaki görüşü daha olumlu olacak ve bunun sonucunda gelir, kar ve hisse senedi fiyatlarında artışlar olacaktır. İşlerine sosyal sorumluluklarını entegre eden kuruluşlar, bunu yapmayanlara kıyasla kendisiyle iş sorumluluğu paylaşanlar için daha uzun erimde bir değer yaratmış olacaklardır.

SA8000 bir defaya özgü olmak üzere denenip bırakılan bir girişim değildir, aksine sürekli bir denetim ve iyileştirme altyapısı sağlamaktadır. Farklı kurumların yaptığı bir çok denetleme yerine, uygunluk belgesi sağlayan tek bir kurumun gerçekleştirdiği periyodik denetleme; mal ve hizmet sunanların denetim altına alınmasını, kazaların azalmasını ve kuruluş prestijinin artmasını sağlayacaktır.

En önemlisi, SA8000'in bağımsız olarak denetlenmesi sayesinde, denetimin profesyonel kişiler tarafından güvenilir bir şekilde yapılması ve uygulama kurallarına uyulup uyulmadığının izlenmesi sağlamaktadır.

Böylelikle değişik gereklere cevap veren bu denetleme, şimdiki ve gelecekteki müşterilere kuruluşun sosyal sorumluluklarının bilincinde olan bir iş yapma yöntemine olan açık bağlılığı konusunda da güvence vermektedir.

SA8000, kuruluşa, rakiplerinden ileride olma avantajını ve potansiyel müşterileri kazanmak için güçlü bir ivme sağlamaktadır. Diğer bütün etmenler aynı olduğunda, müşteriler; işyeri uygulamaları ve insan haklarıyla ilgili geçmişi belirsiz olan ve masraflı bir izleme gerektiren bir kuruluşu, bu alanda liderliği kabul edilen bir kuruluştan alışveriş yapmaya neden tercih etsinler? Bazı müşteriler şimdiden kendilerine mal veya hizmet sunan kuruluşların SA8000'in gereklerine uymaları konusunda ısrar etmektedir. Dolayısıyla, neden sürekli rakiplerinizden daha ileride olmayasınız?

SA8000 uygunluk belgesi sahibi olmak yalnızca müşterileri etkilemeyecektir. SA8000 uygulamasının başlatılması, çalışanların inandığı değerlere bağlılığını da pekiştirecek ve böylelikle çalışanların işverenlerine karşı bağlılığını arttıracaktır. Çünkü, yüksek becerili çalışanını bünyelerinde tutmakta zorlanan kuruluşların sayısı giderek artmaktadır. Bu uygulamanın her kuruluş için büyük yararlar sağlayacağı çok açıktır.

Genel olarak yerel çevre ve toplumun diğer üyeleriyle ilişki içinde ve bunların temel bir parçası olan bir kuruluş, SA8000'i kabul edip uygulamakla insan haklarıyla ve insani değerlere olan bağlılığını kanıtlayacaktır. Bu yalnızca gelişmekte olan ülkelerdeki mal ve hizmet üreten kuruluşların kabul edilemez çalışma uygulamalarını önleme anlamına gelmemekte, aynı zamanda kuruluşun her yerde ve her düzeyde temel ilkelere olan bağlılığının da bir göstergesi olmaktadır. Bununla birlikte, SA8000 uygunluk belgesi, şimdiki ve potansiyel müşterilere veya kuruluşlara yardımda bulunanlara sosyal sorunlarla ilgili olarak girişimlerde bulunduğunu gösterme açısından da yarar sağlamaktadır. Etkin bir SA8000 sosyal sorumluluk sisteminin uygulanması, kuruluşun çalışanlarına olduğu kadar genel olarak toplum ve paydaşlar gibi diğer ilgili taraflara da sorumluluklarının bilincinde bir kurumsal tüzel kişi olduğu mesajının verilmesini sağlamaktadır.

KAYNAK:

www.sgsicsus.com/sa8000.htm
"SA8000- The New Universal Solution For Demo Workplace Values" adlı makaleden çevrilmiştir.

---------------------------------------

*"SA8000- The New Universal Solution For Demo Workplace Values" adlı makaleden çevrilmiştir. kaynak: www.sgsicsus.com/sa8000.htm

**Sema OÄžLAK (Öğr.Gör.).
Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu E-mail: sema.oglak@deu.edu.tr

*** Necdet Kamil AR(Emekli Kurmay Albay)
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Doktora Öğrencisi E-mail: necdet-sevilar@superonline.com